درس سیزدهم :آشنای غریبان

متن درس سیزدهم از دو غزل امام خمینی )ره( و قیصر امین پور شکل گرفته است. عنوان شعر
آغازین )آشنای غریبان( دارای تناقض)پارادوکس( است که این خود حسن انتخابی است و در آن به
امام رضا )ع(، امام غریبان، اشاره دارد. عنوان دومین غزل، استعاره ای از امام مهدی )عج( است.
لحن خوانش غزل نخستین، لحنی روایی آمیخته با بیان عواطف و آرزوهاست و در غزل امام )ره(
لحنی امیددهنده و بشارت آمیز است.
تصویرسازی های امین پور در آرایه هایی چون تشخیص )چشمه های خروشان تو را می شناسند/
موج های پریشان…/ پرسش تشنگی را…( و تشبیهاتی مانند: پرسش تشنگی را تو آبی/ نام تو رخصت
رویش است…/ در بیت های آغازین این غزل به چشم می خورد. در بیت چهارم، گل های این باغ،
نمادی از انسا نهای پاک و نی کنهاد ایران زمین است و در مصراع پایانی )کوچه های خراسان…(
مجاز و جان بخشی دیده می شود.
در غزل امام)ره( ظهور حضرت مهدی)عج( همچون فرا رسیدن بهار است که همهٔ استعدادهای
طبیعت دست به دست هم داده و برای رویش نو آماده می شوند و ظهور حضرت مهدی )عج( حیات
مجدّد بشریت برای رشد و بالندگی است.
استعاره از امام » گل، بهار جان، جان جهان، سلطان زمین و آسمان و منجی جهان « در این غزل
مهدی )عج( است؛ رابطهٔ مراعات نظیر در بین واژگان )گل، بهار، عید(، )گلزار،لاله، باران، زمین،
آسمان( برقرار است، همچنین بین دو واژهٔ )جان و جهان( آرایهٔ جناس دیده می شود.
قالب شعر :
غزل
چشمه های خروشان تو را می شناسند        
موج های پریشان تو را می شناسند
معنی :
چشمه های خروشان و موج های پر تلاطم تو را می شناسند.
آرایه :
چشمه ها و موج ها می شناسند : تشخیص
چشمه ، خروشان و موج : مراعات نظیر
تکرار « ش » : واج آرایی
خروشان و پریشان : مشتق
  پرسش تشنگی را تو آبی ، جوابی  
   ریگ های بیابان تو را می شناسند
معنی :
تو برای انسان های تشنه ی معرفت ، مانند آبی هستی . شن های بیابان هم ارزش تو را می دانند.
آرایه :
تو آبی : تشبیه
تشنگی و آب : تضاد و مراعات نظیر
ریگ ها می شناسند : تشخیص
نکته :
پرسش ، تشنگی : مشتق
« ی » در آبی و جوابی : اسنادی به معنی هستی
« را » مصراع اول : حرف اضافه به معنی برای
« را » مصراع دوم : نشانه مفعولی

  

  نام تو رخصت رویش است و طراوت
  زین سبب برگ و باران تو را می شناسند
معنی :
ای امام رضا (ع) نام تو اجازه ی روییدن 
شادابی است و به همین دلیل است که گیاهان
 و قطره های باران ، شاداب خود را از تو گرفته اند.
آرایه :
رویش و برگ ، طراوت و باران : مراعات نظیر
برگ و باران می شناسد : تشخیص
نکته :
رویش و بار ان : مشتق
زین سبب : قید علّت
رخصت : مسند
   هم تو گل های این باغ را می شناسی                                   
هم تمام شهیدان تو را می شناسند
معنی :
ای امام رضا (ع) ، تو همه ی انسانها خوب
 و شایسته ی این جهان را می شناسی
و تمام شهیدان هم وجود پاک تو را درک کرده اند.
آرایه :
گل : استعاره از انسانهای خوب
باغ : استعاره از دنیا
گل و باغ : مراعات نظیر
نکته :
« را » در مصراع اول و دوم : نشانه مفعولی
    اینک ای خوب ، فصل غریبی سرآمد                                     
چون تمام غریبان تو را می شناسند
معنی :
ای امام خوب ما اکنون زمان غریبی و تنهایی
 به پایان رسید چون که تمام انسانهای غریب
 و بیگانه تو را می شناسند.
آرایه :
خوب : مجازاً امام رضا (ع)
فصل غریبی : اضافه تشبیهی
سرآمدن : کنایه
نکته :
غریبی : مشتق
سرآمد : فعل مرکّب
   کاش من هم عبور تو را دیده بودم   
   کوچه های خراسان تو را می شناسند
 
معنی :
ای کاش آن زمانی که از خراسان عبور می کردی
من هم بودم و مانند مردم خراسان حضور
 تو را درک می کردم
آرایه :
کوچه های خراسان : مجازاً مردم خراسان
کوچه های خراسان می شناسند : تشخیص ،
 تلمیح به سفر امام رضا (ع) به نیشابور
نکته :
کاش : شبه جمله
   قیصر امین پور
تاریخ ادبیات :
قیصر امین پور از شاعران معاصر است که
 از آثار وی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
    منظومه ظهر روز دهم
    مثل چشمه، مثل رود
    به قول پرستو
    مجموعه شعر آینه‌های ناگهان
    مجموعه شعر گل‌ها همـه آفتابگردان‌اند
و سر انجام وی پس از تصادفی در سال
۱۳۷۸ همواره از بیماری‌های مختلف رنج می‌برد
 و حتی دست کم دو عمل جراحی قلب و پیوند
 کلیه را پشت سر گذاشته بود و در نهایت حدود
 ساعت ۳ بامداد سه‌شنبه ۸ آبان ۱۳۸۶ در بیمارستان
 دی درگذشت. پیکر این شاعر در زادگاهش گتوند و
در کنار مزار شهدای گمنام این شهرستان به خاک سپرده شد.
توجه :
تو را می شناسد : ردیف شعر
**************************************
  میلاد گل و بهار جان آمد                                         
 برخیر که عید می کشان آمد
معنی :
میلاد حضرت مهدی (ع) فرا رسید و وجود
عاشقانش را پر از شادی و نشاط کرد.
 برخیز زیرا زمان خوشی و شادابی است
آرایه :
گل و بهار جان : استعاره از حضرت مهدی (عج)
بهار ، گل ، عید ، میلاد : مراعات نظیر
می کشان : استعاره از عارفان و عاشقان
خاموش مباش زیر این خرقه 
بر جان جهان ، دوباره جان آمد
معنی :
گوشه نشینی و افسردگی را رها کن زیرا با
 تولد امام زمان (عج) تمام مردم جهان
روح و جان تازه ای گرفتند.
آرایه :
جان و جهان : جناس
تکرار « ج » : واج آرایی
جهان : مجازاً مردم
    گلزار زعیش ، لاله باران شد 
     سلطان زمین و آسمان آمد
معنی :
تمام هستی به خاطر تولد سرور آسمان و
زمین ( امام زمان ) شاد و زیبا شد.
آرایه :
گلزار ، عیش و لاله : مراعات نظیر
سلطان : استعاره از حضرت مهدی
زمین و آسمان : تضاد ، مراعات نظیر و مجازاً تمام هستی

    آماده ی امر و نهی و فرمان باش   
    هشدار ، که منجی جهان آمد

  امام خمینی ( ره )
تاریخ ادبیات :
امام خمینی ( ره ) بنیانگذار و رهبر فقید جمهوری
اسلامی است و از جمله آثار وی می توان به
دیوان شعر و کتاب چهل حدیث اشاره کرد.
( 1368-1281 هجری شمسی)
معنی :
آگاه باش که امام زمان ، نجات بخش مردم
 ، به دنیا آمده ، سپس با تمام وجود آماده اجرا
 دستور و امر او باش.
آرایه :
امر و نهی : تضاد
جهان : مجازاً مردم
لغت :
رخصت : اجازه
رویش : روییدن
طراوت : شادابی
زین سبب : به این علّت
اینک : اکنون
فصل : زمان
غریبی : نا آشنان بودن
سرآمد : پایان یافت
میلاد : تولد
می کشان : باده نوشان (عارفان و عاشقان)
خرقه : لباس ، جامه ی عارفان و درویشان
عیش : خوشی
سلطان : پادشاه
نهی : منع
هشدار : آگاه باش
منجی : نجات دهنده
خود ارزیابی :
1. چرا شاعر می گوید « فصل غریبی سرآمد » ؟
زیرا امروز همه مردم حتی بیگانگان
نیز امام رضا را می شناسند.
2. در شعر دوم ، برای میلاد امام زمان
 (عج) چه توصیف هایی به کار رفته است ؟
میلاد امام زمان ، مثل گل و بهار ،
موجب شادی و نشاط عارفان و
عاشقان و مثل جان تازه ای در پیکر
 عالم هستی دانسته شده است.
3. رهبران جامعه ی اسلامی ، چه نقشی
 در هدایت مردم دارند ؟
چون الگو و رهبر مردم جامعه هستند می توانند هدایت گر آنان به سوی سعادت باشند.

نوشتــــــــــــــن

1-هم خانوادۀ واژه هـــــــای «ترخیص، غربت، معابر، ولادت، اعیاد، معیشت، تسلّط نجات»
 را از متن درس بیابید و بنویسید.           رخصت -     غریبان-    عبور     -میلاد -    عید-     عیش     -سلطان-   منجی 

2-در بیت های زیر، قافیه ها را مشخّص کنید و نوع ردیف آنها را بنویسید.

هی بیا با من بران این خرس را            خرس را مگزین، مَهِل همجنس را

 قافیه: خرس- همجنس/      ردیف:را- را  نوع :حرف

شد نفَسِ آن دو سه هم سال او              تنگ تر از حادثه حال او

   قافیه: سال -حال /      ردیف : او-او   نوع:اسم (ضمیر)

3-ارتباط معنایی بیت زیر را با درس پیدا کنید و بنویسید.

آب زنید راه را هین که نگار می رسد        مژده دهید باغ را بوی بهار می رسد